Nếu bạn có thể có một siêu năng lực thì nó sẽ là gì?
Chúng tôi đã được hỏi câu hỏi đó gần đây bởi một số học sinh trung học ở Kentucky.
Họ cũng hỏi chúng tôi về ngũ cốc ăn sáng yêu thích của mình (Bill: Ca cao phồng; Melinda: Wheat Chex); chúng tôi muốn trở thành con vật nào (Bill: một con vượn bonobo; Melinda: một con báo trắng); và chúng tôi biết nhảy điệu Whip và Nae Nae không (một trong số chúng tôi biết – nhưng tôi sẽ không nói cho bạn biết ai đâu).
Câu hỏi về siêu năng lực là câu hỏi chúng tôi thích nhất.
Có thể bay. Trở nên vô hình. Có thể du hành xuyên thời gian. Tất cả đều là những lựa chọn tốt.
Cố gắng theo kịp công việc trong tổ chức của mình và thời gian biểu cho ba đứa con của chúng tôi, chúng tôi đã đưa ra những câu trả lời mà chúng đã quá quen thuộc với các bậc cha mẹ.
“Thêm thời gian!”
“Thêm năng lượng!”
Khi chúng tôi ngồi viết bức thư thường niên của năm nay (2016), những câu trả lời này cứ xuất hiện trong đầu chúng tôi. Chắc chắn, mọi người đều muốn có thêm thời gian và năng lượng. Nhưng câu trả lời này sẽ hoàn toàn mang ý nghĩa khác nhau ở các nước thịnh vượng so với các nước nghèo khổ nhất.
Nghèo đói không chỉ là thiếu tiền. Nghèo đói còn có nghĩa là thiếu đi những tài nguyên mà có thể giúp người nghèo khai thác tiềm năng của họ. Hai tài nguyên quan trọng là thời gian và năng lượng.
Hơn một tỷ người ngày nay sống mà không có năng lượng. Không có điện để thắp sáng và sưởi ấm nhà cửa, bệnh viện và nhà máy điện, và cải thiện cuộc sống của họ theo hàng ngàn cách.
Tương tự như vậy, việc thiếu thời gian cũng tạo ra những trở ngại. Nó không chỉ đơn giản là cảm giác không có đủ thời gian trong ngày. Nó tạo ra một hệ quả kéo theo của việc phải làm những công việc nặng nhọc trong khi không có điện đóm.
Trong bức thư năm nay, chúng tôi sẽ dành để nói về những cơ hội mà chúng tôi thấy được mà có thể giúp chúng ta vượt qua những thách thức thường bị lãng quên này. Bức thư này, chúng tôi viết dành cho các bạn học sinh trung học, bởi vì các bạn sẽ là thế hệ phải giải quyết vấn đề này. (Mối quan tâm về thời gian và năng lượng của chúng tôi hoàn toàn tách biệt với công việc của quỹ về sức khỏe và nghèo đói. Nhưng tất cả đều liên quan với nhau. Giải quyết những vấn đề này sẽ giúp việc cứu sống nhiều người dễ dàng hơn và biến thế giới thành một nơi công bằng hơn.)
Thêm thời gian. Nhiều năng lượng hơn. Những siêu năng lực này có thể không thú vị bằng khả năng thách thức trọng lực của Superman. Nhưng nếu chúng ta có thể trao hai siêu năng lực này vào tay của nhiều người nghèo hơn, chúng tôi tin rằng nó sẽ cho phép hàng triệu triệu ước mơ được cất cánh.
THÊM NĂNG LƯỢNG
Vào một số thời điểm trong ngày, có thể bạn sẽ làm một hoặc hầu hết những điều sau: Bật tắt đèn. Lấy thức ăn tươi từ trong tủ lạnh ra. Điều chỉnh núm xoay để làm cho ngôi nhà của bạn ấm hơn hay mát đi. Nhấn một nút nhấn trên máy tính xách tay của bạn và bắt đầu kết nối mạng.
Có lẽ bạn sẽ không cần nghĩ ngợi gì nhiều khi thực hiện những việc này, nhưng trên thực tế thì bạn đang làm một điều rất phi thường. Bạn đang sử dụng một siêu năng lực, đó là khả năng tiếp cận với năng lượng của bạn.
Điều này nghe có vẻ nực cười, phải không?
Nhưng hãy thử tưởng tượng cuộc sống mà không có năng lượng xem.
Bạn không có cách nào để chạy máy tính xách tay, điện thoại, tivi, hoặc trò chơi điện tử. Bạn không có ánh sáng, nhiệt, máy điều hòa, thậm chí cả mạng Internet để đọc lá thư này.
Khoảng 1.3 tỷ người - 18 phần trăm dân số thế giới - không cần phải tưởng tượng viễn cảnh này. Vì họ sống với nó hằng ngày.
Bạn có thể tận mắt kiểm chứng sự thật này trong bức ảnh chụp Châu Phi vào buổi tối khi nhìn từ vũ trụ.
Châu Phi đã đạt được tiến bộ phi thường trong những thập niên gần đây. Đây là một trong những khu vực phát triển nhanh nhất trên thế giới với các thành phố hiện đại, hàng trăm triệu người dùng điện thoại, truy cập internet ngày càng tăng, và một tầng lớp trung lưu sôi động.
Nhưng như bạn có thể thấy từ các khu vực không có ánh sáng, sự thịnh vượng đó chưa đến được với tất cả mọi người. Trên thực tế, trong số gần một tỷ người ở châu Phi cận Sahara, 7 trên 10 người trong số họ sống trong bóng tối, không có điện. Phần lớn trong số họ sống ở nông thôn. Bạn sẽ thấy vấn đề tương tự ở châu Á. Chỉ riêng ở Ấn Độ, hơn 300 triệu người không có điện.
Nếu bạn có thể phóng to vào một trong những vùng tối trên bức ảnh đó, bạn có thể thấy một cảnh như thế này. Đây là một học sinh đang làm bài tập về nhà của cô dưới ánh nến.
Tôi luôn luôn có một chút choáng váng khi nhìn thấy những bức ảnh như thế này. Đã hơn một thế kỷ kể từ khi Thomas Edison chứng minh làm thế nào một bóng đèn sợi đốt có thể biến màn đêm thành ban ngày. (Tôi khá là may mắn khi có được bản phác thảo về cách ông ấy dự định cải tiến bóng đèn sợi tóc của mình. Bản thảo ấy được thực hiện năm 1885). Vậy mà vẫn có những phần trên thế giới vẫn đang chờ đợi để được tận hưởng lợi ích từ phát minh của ông.
Nếu tôi chỉ có thể ước một điều để giúp đỡ những người nghèo nhất, đó sẽ là tìm một nguồn năng lượng sạch và rẻ để cung cấp năng lượng cho thế giới chúng ta.
Có lẽ bạn đang tự hỏi, “Chẳng phải mọi người đang chật vật chỉ cốt để sống khỏe mạnh và đủ ăn mỗi ngày? Điều đó chẳng lẽ không quan trọng ư?” Tất nhiên là có, và tổ chức của chúng tôi đang nỗ lực để giúp họ. Nhưng năng lượng làm cho những điều này dễ dàng hơn. Điều đó có nghĩa là bạn có thể vận hành bệnh viện, thắp sáng trường học, và chạy máy kéo để trồng thêm lương thực.
Hãy suy nghĩ về các lớp lịch sử mà bạn đã từng học. Nếu tôi phải tóm tắt lịch sử trong một câu thì đó là: “Cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn, không phải lúc nào cũng với tất cả mọi người, nhưng phần lớn là với hầu hết mọi người”. Trong hàng ngàn năm, người ta đốt gỗ làm nhiên liệu. Cuộc sống của họ rất khó khăn, nay đây mai đó. Nhưng khi chúng ta bắt đầu sử dụng than vào những năm 1800, cuộc sống bắt đầu tốt hơn một cách nhanh chóng. Chúng ta đã sớm có đèn, tủ lạnh, nhà chọc trời, thang máy, điều hòa không khí, ô tô, máy bay, và tất cả những thứ khác tạo nên cuộc sống hiện đại, từ thuốc cứu sinh và hạ cánh lên mặt trăng đến phân bón và phim của Matt Damon. (Người về từ Sao hỏa là bộ phim yêu thích của tôi năm ngoái.)
Không được tiếp cận với năng lượng, người nghèo bị mắc kẹt trong bóng tối, bị từ chối tất cả những lợi ích và cơ hội đi kèm với năng lượng.
Vì vậy, nếu chúng ta thực sự muốn giúp đỡ những gia đình nghèo nhất thế giới, chúng ta cần tìm cách giúp họ có được năng lượng sạch, rẻ. Giá rẻ vì tất cả mọi người phải có khả năng mua nó. Sạch sẽ vì nó không được phát ra bất kỳ khí CO2 nào - thứ đang thúc đẩy biến đổi khí hậu.
Tôi chắc chắn bạn đã đọc về biến đổi khí hậu và có thể đã nghiên cứu nó ở trường. Bạn có thể lo lắng về việc nó sẽ ảnh hưởng đến bạn như thế nào. Sự thật là, những người sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất là những người nghèo nhất thế giới. Hàng triệu gia đình nghèo nhất làm nông dân. Những thay đổi về thời tiết sẽ dẫn đến cây trồng của họ không tăng trưởng vì mưa quá ít hoặc quá nhiều mưa. Điều đó khiến họ chìm sâu vào nghèo đói. Điều đó đặc biệt không công bằng vì họ là người ít chịu trách nhiệm nhất trong việc thải ra CO2, điều gây ra vấn đề ngay từ đầu.
Các nhà khoa học nói rằng để tránh những thay đổi lâu dài về khí hậu, thế giới phải cắt giảm tới 80% lượng khí thải nhà kính vào năm 2050 và loại bỏ chúng hoàn toàn vào cuối thế kỷ.
Khi lần đầu tiên nghe thấy điều này tôi đã rất ngạc nhiên. Liệu chúng ta không thể đặt mục tiêu cắt giảm chỉ một nửa khí thải CO2 được sao? Tôi đã hỏi nhiều nhà khoa học. Nhưng tất cả bọn họ đều đồng ý rằng một nửa vẫn không đủ. Vấn đề là khí CO2 vẫn sẽ tồn tại trong khí quyển suốt nhiều thập kỷ. Ngay cả khi chúng ta tạm dừng phát thải CO2 vào ngày mai, nhiệt độ vẫn sẽ tăng do lượng CO2 mà ta đã thải ra. Vậy nên, chúng ta không thể giảm một nửa, chúng ta cần phải giảm xuống bằng không.
Đó là một thử thách lớn. Vào năm 2015, thế giới đã phát thải 36 tỷ tấn CO2 để sản xuất năng lượng. Đây là một con số khó tin. (Nhưng nó đáng để nhớ, vì nó sẽ có ích. Ví dụ, một ai đó nói với bạn rằng họ biết cách nào để loại bỏ 100 triệu tấn CO2 mỗi năm. Con số đó có vẻ rất lớn, nhưng nếu bạn thử làm một phép tính - 100 triệu chia cho 36 tỷ - bạn sẽ thấy rằng họ đang nói về 0.3 phần trăm của vấn đề. Mỗi một sự cắt giảm trong việc phát thải đều rất hữu ích, nhưng chúng ta vẫn phải giải quyết 99.7 phần trăm còn lại.)
Bất cứ khi nào tôi phải đối mặt với một vấn đề lớn, tôi chuyển sang môn học yêu thích của mình: toán học. Đây là môn học mà tôi có thể thấu hiểu dễ dàng một cách tự nhiên, ngay cả ở trường cấp hai khi điểm số của tôi không được tuyệt lắm. Toán học loại bỏ những thứ không liên quan và giúp tôi phân tích một vấn đề ra thành những yếu tố căn bản của nó.
Biến đổi khí hậu là một vấn đề có nhiều tranh cãi xung quanh nó. Có những người phủ nhận nó chẳng là vấn đề gì cả. Những người khác phóng đại những rủi ro trước mắt.
Những gì tôi cần là một phương trình sẽ giúp tôi hiểu làm thế nào chúng ta có thể đưa CO2 của chúng ta xuống bằng không.
Đây là những gì tôi nghĩ ra:
Phương trình nhìn thì có vẻ phức tạp, nhưng thật ra khá đơn giản.
Ở phía bên phải, bạn có tổng lượng CO2 mà chúng ta thải vào khí quyển. Chúng ta cần đưa nó về bằng không. Nó dựa trên bốn yếu tố ở phía bên trái của phương trình: dân số thế giới (P) nhân với các dịch vụ (S) được sử dụng bởi mỗi người; năng lượng (E) cần thiết để cung cấp cho mỗi dịch vụ đó; và cuối cùng, CO2 (C) được tạo ra bởi năng lượng đó.
Như bạn đã học trong lớp toán, bất kỳ số nào nhân với số 0 sẽ bằng không. Vì vậy, nếu chúng ta muốn đạt mức CO2 bằng 0, thì chúng ta cần phải có ít nhất một trong bốn yếu tố bên trái về không.
Hãy cùng điểm qua một lượt từng yếu tố để xem kết quả là gì.
Dân số thế giới (P) hiện là 7 tỷ và dự kiến sẽ tăng lên 9 tỷ vào năm 2050. Không thể có khả năng dân số trở về không. (Nếu có trường hợp đó xảy ra, thì chúng ta sẽ không còn vấn đề biến đổi khí hậu, nhưng chắc hẳn lúc đó Trái đất đã diệt vong!)
Tiếp theo, dịch vụ. Đây là tất cả mọi thứ: thực phẩm, quần áo, nhiệt, nhà cửa, xe hơi, tivi, bàn chải đánh răng, búp bê Elmo, album của Taylor Swift, v.v ... Đây là con số mà tôi đã nói trước đây cần phải đi lên ở các nước nghèo, để mọi người có thể có đèn, tủ lạnh, vân vân. Vì vậy, (S) cũng không thể bằng 0.
Hãy cùng xem xét (E). Đó là năng lượng cần thiết cho mỗi dịch vụ. Lĩnh vực này đang có nhiều dấu hiệu tốt. Xe hơi tiết kiệm nhiên liệu, bóng đèn LED và các phát minh khác đang giúp sử dụng năng lượng hiệu quả hơn.
Nhiều người, và bạn có thể là một trong số họ, cũng đang thay đổi lối sống của mình để tiết kiệm năng lượng. Họ đi xe đạp và đi chung xe để tiết kiệm xăng, giảm nhiệt độ máy sưởi xuống vài độ, thêm vật liệu cách nhiệt vào nhà. Tất cả những nỗ lực này giúp cắt giảm việc sử dụng năng lượng.
Thật không may, những hoạt động này không đưa năng lượng về không. Trên thực tế, hầu hết các nhà khoa học đều đồng ý rằng vào năm 2050, chúng ta sẽ sử dụng năng lượng nhiều hơn 50% so với hiện nay.
Vì vậy, không có yếu tố nào trong ba yếu tố đầu tiên – dân số, dịch vụ và năng lượng – có thể tiến về không cả. Điều đó để lại yếu tố cuối cùng (C), lượng CO2 phát ra trên mỗi đơn vị năng lượng.
Phần lớn năng lượng của thế giới, ngoài thủy điện và hạt nhân, được sản xuất bởi nhiên liệu hóa thạch như than phát ra một lượng CO2 quá lớn. Nhưng cũng có một số tin tốt trong lĩnh vực này. Các công nghệ xanh mới đang cho phép thế giới sản xuất nhiều năng lượng không có CO2 từ năng lượng mặt trời và gió. Có thể bạn sống gần một trang trại chạy bằng sức gió hoặc đã nhìn thấy các tấm pin mặt trời gần trường học của bạn.
Thật tuyệt vời khi những thứ này ngày càng rẻ hơn và nhiều người đang sử dụng chúng. Chúng ta nên sử dụng chúng một cách hiệu quả hơn nữa, như ở những nơi mà khí hậu có nhiều ánh nắng chói chang hoặc lộng gió. Và bằng cách lắp đặt các loại đường dây điện mới, chúng ta có thể sử dụng năng lượng mặt trời và gió nhiều hơn nữa.
Nhưng để ngăn chặn biến đổi khí hậu và làm cho năng lượng phải chăng cho mọi người, chúng ta cũng sẽ cần một số phát minh mới.
Tại sao? Năng lượng mặt trời và năng lượng gió là những nguồn năng lượng đáng tin cậy chỉ khi mặt trời vẫn chiếu sáng và gió vẫn tiếp tục thổi. Nhưng mọi người vẫn cần năng lượng đáng tin cậy vào những ngày nhiều mây, vào ban đêm và khi trời đứng gió. Điều đó có nghĩa là các công ty năng lượng thường có phương án dự phòng cho các nguồn năng lượng tái tạo này bằng nhiên liệu hóa thạch như than hoặc khí tự nhiên, vốn là các nguồn phát ra khí nhà kính.
Tất nhiên, sẽ rất hữu ích nếu chúng ta có một hệ thống tuyệt vời để lưu trữ năng lượng mặt trời và gió. Nhưng ngay bây giờ, lựa chọn lưu trữ tốt nhất là pin sạc, và chúng rất đắt tiền. Pin lithium-ion, loại pin bên trong máy tính xách tay của bạn vẫn là tiêu chuẩn vàng. Nếu bạn muốn sử dụng một cái để lưu trữ đủ điện để chạy mọi thứ trong nhà trong một tuần, bạn sẽ cần một bộ pin khổng lồ và nó sẽ tăng gấp ba hóa đơn tiền điện của bạn.
Vì vậy, chúng ta cần các giải pháp mạnh mẽ hơn, kinh tế hơn.
Nói ngắn gọn, chúng ta cần một phép màu năng lượng.
Khi tôi nói “phép màu”, ý tôi không phải là điều gì đó bất khả thi. Tôi đã nhìn thấy phép màu xảy ra trước đây. Máy tính cá nhân. Mạng Internet. Vắc-xin bại liệt. Không có thứ gì trong số chúng xảy ra do may mắn. Chúng là kết quả của việc nghiên cứu, phát triển và năng lực cách tân của con người.
Tuy nhiên, trong trường hợp này, thời gian không đứng về phía chúng ta. Mỗi ngày chúng ta thải ra ngày càng nhiều CO2 vào khí quyển và làm cho vấn đề biến đổi khí hậu của chúng ta trở nên tồi tệ hơn. Chúng ta cần một lượng lớn nghiên cứu về hàng ngàn ý tưởng mới, ngay cả những ý tưởng có vẻ hơi điên rồ nếu chúng ta muốn đạt mức phát thải bằng không vào cuối thế kỷ này.
Những cách mới để cung cấp năng lượng mặt trời và gió cho mọi người liên tục có thể là một giải pháp. Một số phát minh điên rồ nhất làm tôi phấn khích là một cách có thể sử dụng năng lượng mặt trời để sản xuất nhiên liệu, giống như thực vật sử dụng ánh sáng mặt trời để tự chế biến thức ăn và những viên pin có kích thước của bể bơi với dung lượng lưu trữ khổng lồ.
Rất nhiều ý tưởng trong số đó sẽ không thành công, nhưng không sao cả. Mỗi ngõ cụt sẽ dạy chúng ta điều gì đó hữu ích và giúp chúng ta tiến lên phía trước. Như một câu nói nổi tiếng của Thomas Edison, "Không phải tôi thất bại 10.000 lần. Mà tôi đã tìm thấy thành công 10.000 cách chắc chắn không làm ra bóng đèn."
Nhưng để tìm ra hàng ngàn cách không hiệu quả, trước tiên bạn cần thử hàng ngàn ý tưởng khác nhau. Điều này hiện đang chưa xảy ra đủ nhiều.
Chính phủ có một vai trò lớn trong việc khơi dậy những tiến bộ mới, như họ đã làm cho các nghiên cứu khoa học khác. Tài trợ của chính phủ Hoa Kỳ đứng sau các phương pháp điều trị ung thư đột phá và hạ cánh trên mặt trăng. Nếu bạn đang đọc lá thư này trực tuyến, bạn cũng cần cảm ơn chính phủ vì điều đó. Nghiên cứu được trả tiền bởi chính phủ Hoa Kỳ đã giúp tạo ra Internet.
Nhưng nghiên cứu năng lượng và chuyển đổi sang các nguồn năng lượng mới cần một thời gian dài. Phải mất bốn thập kỷ để dầu đi từ 5% nguồn cung cấp năng lượng của thế giới đến 25%. Ngày nay, các nguồn năng lượng tái tạo như gió và mặt trời chiếm chưa đến 5% năng lượng của thế giới.
Vì vậy, chúng ta cần phải bắt đầu ngay bây giờ. Gần đây tôi đã giúp khởi động một nỗ lực của hơn hai tá công dân tư nhân sẽ bổ sung cho nghiên cứu của chính phủ đang được thực hiện bởi một số quốc gia. Tất cả nhằm mục đích mang đến phép màu năng lượng.
Bạn có thể tự hỏi những gì bạn có thể làm để giúp đỡ.
Đầu tiên, việc mọi người được giáo dục về thử thách năng lượng này là rất quan trọng. Nhiều người trẻ đã tích cực tham gia vào các vấn đề về khí hậu và năng lượng và tôi chắc chắn rằng họ cần nhiều trợ giúp hơn. Thế hệ của bạn là một trong những thế hệ có tư duy toàn cầu nhất trong lịch sử, rất giỏi khi nhìn vào các vấn đề toàn cầu vượt ra ngoài biên giới quốc gia. Đây sẽ là một tài sản quý giá khi chúng ta tìm các giải pháp toàn cầu trong những thập kỷ tới.
Thứ hai, nếu bạn có một vài ý tưởng nghe có vẻ điên rồ để giải quyết thách thức về năng lượng, thế giới cần bạn. Chăm chỉ nghiên cứu thêm về toán và khoa học. Bạn có thể có câu trả lời.
Thách thức mà chúng ta đối mặt thì lớn, có lẽ lớn hơn nhiều người tưởng. Nhưng kèm theo đó là cơ hội. Nếu thế giới có thể tìm ra nguồn năng lượng sạch và rẻ, việc này sẽ không chỉ chặn đứng thay đổi khí hậu. Nó sẽ chuyển đổi cuộc sống của hàng triệu gia đình nghèo nhất.
Tôi rất lạc quan về khả năng của thế giới trong việc làm phép màu xuất hiện do đó tôi xin được bạo gan đưa ra một dự đoán. Trong vòng 15 năm tới - đặc biệt là khi có sự tham gia của người trẻ - tôi kỳ vọng thế giới sẽ khám phá ra một nguồn năng lượng sạch đột phá thứ mà sẽ cứu lấy hành tinh của chúng ta và cung cấp năng lượng cho cả thế giới.
Tôi thích nghĩ về cái gọi là phép màu năng lượng sẽ có ý nghĩa như thế nào ở khu ổ chuột mà tôi từng đến ở Nigeria. Đó là nhà của mười nghìn con người nhưng lại hoàn toàn không có điện. Khi màn đêm buông xuống, không có ánh đèn bật lên. Thứ duy nhất phát sáng đến từ một ngọn lửa cháy trong một thùng kim loại, nơi mọi người tụ tập xung quanh vào buổi chiều. Không có ánh sáng cho trẻ em học bài, thật sự không dễ dàng gì để kinh doanh hay cung cấp năng lượng cho phòng khám địa phương và bệnh viện. Thật buồn khi nghĩ về tất cả những tiềm năng chưa được khai thác trong cộng đồng này.
Một nguồn năng lượng sạch và rẻ sẽ thay đổi mọi thứ.
Hãy tưởng tượng về viễn cảnh đó.
THÊM THỜI GIAN
Tôi chắc chắn rằng bạn đã nhìn thấy hình ảnh như thế này. Tôi nghĩ nó thật hài hước. Và chúng nhắc tôi nhớ năm tháng đã thay đổi bao nhiêu kể từ khi tôi còn là một cô gái ở Dallas vào những năm 1970, quãng thời gian mà chúng tôi xem Wonder Woman thay vì Supergirl.
Anh chị tôi và tôi có rất nhiều bạn bè có mẹ ở nhà làm nội trợ thay vì đi làm (mặc dù bây giờ tôi biết rằng nội trợ cũng là một công việc – và là công việc rất nặng nhọc, mặc dù bạn không được trả lương).
Các bà mẹ trong khu phố của chúng tôi dường như dành phần lớn thời gian trong nhà bếp. Tôi có mối quan tâm đến thiết kế, vì vậy tôi biết rằng nhà bếp của họ được thiết kế theo kiểu “bếp hình tam giác”, nghĩa là tủ lạnh, bồn rửa và bếp được sắp xếp để có thể nhanh chóng làm món trứng omelet nhanh chóng và dễ dàng nhất có thể. Thiết kế nhà bếp là một mốt trong suốt thế kỷ 20. Trong một buổi trình diễn nọ, một người phụ nữ đã nướng hai chiếc bánh dâu tây giống hệt nhau, một trong một nhà bếp thông thường và một trong một phiên bản mới và cải tiến. Lần đầu tiên, quá trình này cần 281 bước chân nhưng ở lần thứ hai, nó chỉ tốn có 41 bước. Tự bản thân nhà bếp đã giúp cho việc làm bánh hiệu quả hơn 85%!
Nhưng điều mà thiết kế nhà bếp hình tam giác không làm được đó chính là, nó không giúp cho người phụ nữ dám thách thức quan niệm rằng nữ giới thì phải dành phần lớn cuộc đời của mình trong nhà bếp.
Nhưng đây là năm 2016, không phải những năm 1970 hay 1950. Nếu bạn là người Mỹ, ba trong số bốn bà mẹ ở trường của bạn có việc làm. Cha của bạn có thể nấu ít nhất một vài bữa ăn. Có 35 phần trăm xác suất bạn sống với một phụ huynh (có nghĩa là ba hoặc mẹ của bạn phải làm tất cả các công việc được trả lương và tất cả các công việc không được trả lương). Có thể bạn chia thời gian của mình giữa hai nhà và bốn người cha mẹ, hoặc có thể cả cha mẹ bạn đều là mẹ (hoặc cha). Thế giới đã thay đổi rất nhiều.
Từ việc lắng nghe những đứa con của tôi và bạn bè của chúng, và từ việ nhìn vào dữ liệu bỏ phiếu về cách các thanh thiếu niên nhìn về tương lai, tôi biết rằng hầu hết các cô gái đều không nghĩ rằng họ sẽ bị mắc kẹt với những quy tắc tương tự thứ đã giữ chân bà ngoại của họ ở nhà. Và hầu hết các chàng trai đồng ý với họ.
Tôi xin lỗi khi nói điều này, nhưng nếu bạn nghĩ vậy, bạn đã sai. Trừ khi mọi thứ thay đổi, các cô gái ngày nay sẽ tiêu tốn hàng trăm nghìn giờ làm những việc không tên (và không được trả lương) so với các chàng trai, đơn giản là bởi vì định kiến xã hội cho rằng đó là trách nhiệm của họ.
Bản thân từ “công việc không được trả lương” đã nói lên tất cả: Là công việc, không phải trò chơi, và bạn không được trả lương cho công việc này. Nhưng mọi xã hội đều cần nó để hoạt động. Công việc không được trả lương có thể rơi vào ba loại chính: nấu ăn, dọn dẹp và chăm sóc trẻ em và người già. Ai gói bữa trưa của bạn? Ai lấy đôi tất ướt sũng mồ hôi ra khỏi túi tập thể dục của bạn? Ai làm phiền nhà dưỡng lão để đảm bảo ông bà của bạn có được thứ họ cần?
Điều này đúng ở mọi quốc gia trên thế giới. Trên toàn cầu, phụ nữ dành trung bình 4,5 giờ mỗi ngày cho công việc không được trả lương. Đàn ông dành ít hơn một nửa thời gian đó. Nhưng thực tế là gánh nặng của công việc không được trả lương đổ lên vai phụ nữ ở các nước nghèo là nhiều nhất, nơi thời gian dài hơn và khoảng cách giữa phụ nữ và nam giới ngày càng rộng. Ở Ấn Độ, phụ nữ dành khoảng 6 giờ và đàn ông dành ít hơn 1 giờ.
Hầu hết các cô gái ở các nước nghèo không có bếp tam giác. Thay vào đó, họ di chuyển trong đường dài, thẳng, qua lại, vì họ phải đi bộ hàng dặm để lấy nước và chặt gỗ. Hình dạng các bước chân có thể khác nhau, nhưng nó vẫn dựa trên giả định rằng trách nhiệm của họ là duy trì sự vận hành của hộ gia đình. Số lượng lớn thời gian mà họ phải dành cho các công việc này bóp méo toàn bộ cuộc sống của họ. Những người trong chúng ta đủ may mắn sống ở các nước giàu thật sự rất khó để có thể hiểu được công việc không được trả lương chi phối cuộc sống của hàng trăm triệu phụ nữ và trẻ em gái như thế nào.
Khi tôi đến thăm Tanzania vài năm về trước, tôi đã dành ra và ngày với Anna và Sanare cùng với sáu đứa trẻ của họ. Một ngày của Anna bắt đầu vào lúc 5:00 giờ sáng, nhóm lửa bếp để nấu bữa sáng. Sau khi dọn dẹp, chúng tôi đi xách nước. Một lần thùng của Anna đong đầy tận 18kg. (Khoảng cách trung bình một người phụ nữ phải đi để lấy nước sạch ở vùng nông thôn châu Phi và châu Á là 3.2km. Hãy tưởng tượng bạn làm điều đó với khối lượng bằng nửa trọng lượng cơ thể mình đặt ở trên đầu!) Khi chúng tôi trở về nhà tôi đã kiệt sức, mặc dù tôi mang ít hơn Anna. Nhưng chúng tôi không thể ngơi tay, bởi vì đó là thời điểm tiếp tục nhóm lửa để nấu bữa trưa. Sau đó chúng tôi đi vào rừng để đốn củi cho ngày hôm sau, cẩn thận để không bị bọ cạp cắn. Sau đó chúng tôi lấy thêm nước, vắt sữa dê, rồi ăn tối. Chúng tôi thức đến hơn 10 giờ đêm, rửa chén dưới ánh trăng.
Tôi đã đi bao nhiêu ngàn bước chân trong ngày hôm đó? Dù là con số bao nhiêu đi nữa, thì Anna phải nhân con số đó lên mỗi ngày trong cuộc đời của cô.
Tại sao tôi lại đếm bước chân của phụ nữ trên khắp thế giới, giống như thiết bị theo dõi sức khỏe thông minh của con người?
Bởi vì bạn đang tưởng tượng về tương lai của bạn ngay bây giờ, và tôi muốn đôi chân của bạn dẫn bạn đến bất cứ nơi nào bạn sẽ tìm thấy ý nghĩa và sự hài lòng nhất.
Nó không chỉ là về sự công bằng; giao hầu hết các công việc không được trả lương cho phụ nữ gây hại cho tất cả mọi người: đàn ông, phụ nữ, con trai và con gái.
Lý do ư? Các nhà kinh tế gọi đó là chi phí cơ hội: nghĩa là những việc khác mà phụ nữ có thể làm nếu họ không dành quá nhiều thời gian cho các công việc nội trợ kia. Thử tưởng tượng nếu có thêm một giờ mỗi ngày, bạn có thể đạt được những mục tiêu tuyệt vời nào? Hoặc, trong trường hợp của các cô gái ở nhiều nước nghèo là năm giờ hoặc nhiều hơn? Có rất nhiều cách để trả lời câu hỏi này, nhưng rõ ràng là nhiều phụ nữ sẽ dành nhiều thời gian hơn để làm công việc được trả lương, bắt đầu kinh doanh hoặc đóng góp cho sự thịnh vượng kinh tế của các xã hội trên toàn thế giới. Việc họ không thể làm được những điều trên sẽ kìm hãm sự phát triển của gia đình và cộng đồng của họ.
Các bà mẹ có thể sẽ dùng thời gian ấy để đi khám bác sĩ. Ở các nước nghèo, các bà mẹ thường có trách nhiệm với sức khỏe của con cái họ. Nhưng cho con bú và đi đến phòng khám cần có thời gian, và nghiên cứu cho thấy khi quá bận rộn thì việc chăm sóc sức khỏe sẽ là thứ đầu tiên mà phụ nữ chấp nhận đánh đổi.
Một số phụ nữ có thể đơn giản là đọc một cuốn sách hoặc đi dạo hoặc thăm một người bạn, và tôi hoàn toàn ủng hộ điều đó. Mọi người đều được hưởng lợi khi càng có nhiều người trong chúng ta được đong đầy về cảm xúc, tinh thần và thể chất trong cuộc sống hàng ngày.
Tôi viết bức thư này vì tôi là người lạc quan. Mặc dù chưa có quốc gia nào đạt được sự cân bằng hoàn hảo nhưng nhiều người đã thu hẹp khoảng cách lao động không được trả lương vài giờ mỗi ngày. Mỹ và châu Âu đã đi một chặng đường dài. Các nước Bắc Âu thậm chí đã đi xa hơn nữa.
Thế giới đang dần tiến bộ bằng cách thực hiện ba điều mà các nhà kinh tế gọi là Nhận diện, Cắt giảm và Tái phân phối: Nhận diện rằng công việc không được trả lương là một dạng công việc. Giảm lượng thời gian và năng lượng cần thiết để làm công việc đó. Và phân phối lại đồng đều hơn giữa nữ giới và nam giới.
Hãy nói về Cắt giảm trước, bởi vì đó là cách tiếp cận thẳng thắng nhất. Các nước giàu đã làm rất tốt trong việc cắt giảm thời gian để hoàn thành các công việc nhà. Tất cả đều nhờ vào bếp tam giác. Người Mỹ không cần phải xách nước vì chúng ta có nước chảy ra từ vòi, ngay tức thì. Chúng ta không dành cả ngày cho việc giặt giũ bởi vì máy giặt sẽ xử lý chúng trong vòng nửa giờ. Nấu ăn nhanh hơn rất nhiều khi bạn sử dụng bếp ga thay vì kiềng ba chân và cây gỗ.
Ở những nước nghèo, phần lớn phụ nữ vẫn phải xách nước, giặt bằng tay, và nấu ăn trên bếp lửa.
Giải pháp ở đây chính là sự cách tân, và bạn có thể là một phần của giải pháp. Một vài người trong số các bạn sẽ trở thành kỹ sư, doanh nhân, nhà khoa học, và kỹ sư lập trình phần mềm. Tôi muốn mời bạn đón nhận thử thách mang đến cho người nghèo năng lượng sạch và rẻ, những con đường tốt hơn, và hệ thống cấp nước. Hoặc bạn có thể phát minh ra các công nghệ tiết kiệm lao động thông minh. Liệu bạn có thể tưởng tượng ra một cái máy giặt quần áo không sử dụng điện và rất ít nước không? Có lẽ bạn có thể cải thiện cối và chày, công nghệ 40.000 năm tuổi mà tôi thấy phụ nữ sử dụng để xay ngũ cốc thành thực phẩm mỗi khi tôi đi du lịch ở châu Phi hạ Sahara hoặc Nam Á.
Nhưng bản thân việc Cắt giảm là chưa đủ, bởi vì không chỉ có việc nhà là làm mất nhiều thời gian; mà chính việc mọi nền văn hóa kỳ vọng rằng phụ nữ làm điều đó cũng là một vấn đề. Nếu các nhiệm vụ bắt đầu tốn ít thời gian hơn, xã hội có thể (và thật sự đã làm) giao cho phụ nữ nhiều nhiệm vụ hơn để lấp đầy thời gian mà họ được dư ra. Cho dù chúng ta có khiến cho việc làm việc nhà hiệu quả đến mức nào, chúng ta cũng sẽ không thực sự giải phóng thời gian của phụ nữ cho đến khi chúng ta Nhận diện rằng việc nhà cũng có giá trị như công việc của đàn ông.
Đây không phải là một âm mưu toàn cầu của đàn ông để đàn áp phụ nữ. Nó tinh tế hơn thế. Sự phân chia công việc phụ thuộc vào các chuẩn mực văn hóa, và chúng tôi gọi chúng là các chuẩn mực bởi vì chúng có vẻ bình thường, rất bình thường đến nỗi nhiều người trong chúng ta không chú ý đến các giả định mà chúng ta đang đặt ra. Nhưng thế hệ của bạn có thể chú ý đến chúng và tiếp tục vạch trần nó cho đến khi thế giới phải chú ý.
Hãy suy nghĩ về công việc nhà của gia đình bạn. Nếu bạn là một cô gái người Mỹ, bạn có thể sẽ làm việc nhà 2 giờ một tuần hơn các chàng trai. Nếu bạn là một chàng trai, có 15% khả năng bạn được trả lương khi làm phần việc của mình. Và bao nhiêu phần trăm việc nhà của các cô gái là ở trong nhà, còn bao nhiêu phần trăm của các chàng trai là ở bên ngoài? Tại sao vậy?
Trong các quảng cáo truyền hình bạn thấy, đàn ông có thường xuyên giặt đồ, nấu ăn hoặc chạy theo trẻ em không? (Câu trả lời: 2 phần trăm thời gian.) Có bao nhiêu phụ nữ đang quảng cáo nhà bếp hoặc sản phẩm làm sạch? (Hơn một nửa.)
Một khi chúng ta thấy những chuẩn mực này, chúng ta có thể thay thế chúng bằng một cái gì đó tốt hơn.
Những chuẩn mực tốt hơn trông như thế nào? Làm thế nào để Tái phân phối những công việc này?
Nó không phải là một câu hỏi dễ trả lời.
Ví dụ, sẽ chẳng ai đồng ý việc phân chia 50/50 cho tất cả các loại công việc mọi lúc. Sống trong một gia đình nghĩa là phải có sự hợp tác, và như vậy nghĩa là đôi khi một người sẽ phải thay tã nhiều hơn bởi vì một người khác đang tập trung vào một nhiệm vụ quan trọng khác.
Hơn nữa, không phải tất cả các công việc không lương có giá trị như nhau. Gấp đồ không mang lại sự thích thú gì cả, trừ khi bạn là một trong những người bị ám ảnh bởi sự gọn gàng. (Tôi không phải vậy.) Nhưng chăm sóc một đứa trẻ hoặc người thân bị bệnh có ý nghĩa sâu sắc, và nhiều người, bao gồm cả Bill và tôi, muốn dành thời gian để tập trung vào phần đó của cuộc sống. Chia sẻ gánh nặng của công việc không được trả lương cũng có nghĩa là chia sẻ niềm vui.
Trên thực tế, các nghiên cứu cho thấy rằng khi những người cha có thể dành thời gian nghỉ việc khi con của họ ra đời, họ dành nhiều thời gian hơn cho con cái và làm những công việc nhà khác trong nhiều năm tới. Kết quả là, họ hình thành một mối liên kết mạnh mẽ hơn với vợ và con cái của họ. Đó là một lý do tại sao tôi nghĩ rằng việc nghỉ việc vì lý do gia đình (vẫn được trả lương) và nghỉ phép y tế là rất quan trọng đối với các gia đình.
Suy cho cùng, mục tiêu là thay đổi những gì chúng ta nghĩ là bình thường – và không nghĩ rằng một người đàn ông đeo tạp dề, đón con đi học hoặc để lại một ghi chú dễ thương trong hộp cơm trưa của con trai là điều gì đó thật buồn cười hay kỳ quặc.
Khi nói đến Nhận diện, Cắt giảm và Tái phân phối, câu chuyện về Anna và Sanare, cặp vợ chồng tôi ở cùng khi đến Tanzania, thật sự mang lại rất nhiều cảm hứng. Khi họ kết hôn, Anna chuyển từ một vùng đất tươi tốt của đất nước sang sống ở vùng hạn hán với Sanare. Cô ấy gặp rất nhiều khó khăn khi phải thích nghi với những việc thêm vào khi sống ở vùng hạn hán này. Một ngày nọ, Sanare trở về nhà và thấy Anna đang ngồi trên những bậc thang, hành lý đã được đóng gói và cô chuẩn bị rời đi cùng Robert, đứa con đầu lòng của họ. Sanare lúc này cảm thấy đau nhói trong lòng. Anh hỏi làm sao anh có thể thuyết phục cô ở lại. "Anh hãy đi xách nước", cô ấy nói, "để em có thể chăm con trai của chúng ta." Và thế là, Nhận ra sự mất cân bằng, anh ấy đã thay đổi. Anh bắt đầu đi bộ nhiều cây số đến giếng nước mỗi ngày. Lúc đầu, những người đàn ông khác trong làng đã chọc cười anh ta và thậm chí còn buộc tội Anna là phù thủy. Nhưng khi anh nói, "Con trai của tôi sẽ khỏe mạnh hơn nhờ hành động này của tôi," họ đã bắt đầu Phân phối lại công việc với anh. Sau một thời gian, họ cảm thấy quá mệt mỏi cũng như cực nhọc, nên cả hai quyết định xây dựng bể chứa nước để tích trữ nước mưa gần làng. Và bởi vì bây giờ họ đã Cắt giảm đáng kể sức lực, nên bất kể ai đi lấy nước, Anna hay Sanare, nó cũng gần hơn rất nhiều và cả hai dành nhiều thời gian hơn với Robert và những đứa con khác.
Thế giới có thể học hỏi rất nhiều từ cặp vợ chồng này.
Tôi không thể chờ đợi để xem những bước chân của bạn sẽ dẫn bạn đến đâu. Không nhất thiết phải theo hình tam giác. Không phải theo đường thẳng, trừ khi đó là những gì bạn muốn. Nhưng theo bất kỳ hướng nào bạn chọn.
CÙNG CHUNG TAY
Chúng tôi bắt đầu bức thư năm nay bằng cách đặt ra câu hỏi, nếu bạn có một siêu năng lực, đó sẽ là gì?
Mơ mộng về việc bạn có thể đọc được suy nghĩ, nhìn xuyên tường hay có sức mạnh siêu phàm nghe có vẻ ngớ ngẩn, nhưng nó thực sự đi vào cốt lõi của những gì thực sự quan trọng trong cuộc sống của bạn.
Mỗi ngày làm việc tại tổ chức của chúng tôi, chúng tôi được truyền cảm hứng thông qua việc gặp gỡ những người đang làm những điều phi thường để cải thiện thế giới.
Tất cả họ đã khai thác một loại siêu năng lực khác mà tất cả chúng ta sở hữu: sức mạnh để tạo ra sự khác biệt trong cuộc sống của người khác.
Chúng tôi không nói rằng tất cả mọi người cần phải cống hiến cuộc sống của họ cho người nghèo. Cuộc sống của bạn đủ bận rộn với việc bài tập về nhà, chơi thể thao, kết bạn, theo đuổi ước mơ của bạn. Nhưng chúng tôi nghĩ rằng bạn có thể sống một cuộc sống tuyệt vời hơn khi bạn dành một phần thời gian và năng lượng của mình cho một cái gì đó lớn hơn nhiều so với chính bạn. Hãy tìm một vấn đề mà bạn đam mê và tìm hiểu thêm về nó. Tình nguyện hoặc, nếu bạn có thể, quyên góp một ít tiền cho việc gây quỹ. Dù bạn làm gì, đừng trở thành một người ngoài cuộc. Hãy cùng chung tay. Có thể khi bạn già hơn, bạn sẽ có cơ hội để tạo nên những tác động to lớn hơn. Nhưng tại sao không bắt đầu bây giờ?
Kinh nghiệm của chúng tôi khi làm việc cùng nhau trong lĩnh vực sức khỏe, phát triển và năng lượng trong hai thập kỷ qua là một trong những phần thưởng tuyệt vời nhất trong cuộc đời của chúng tôi. Nó đã thay đổi con người chúng tôi và tiếp tục thúc đẩy sự lạc quan của chúng tôi về cuộc sống của những người nghèo nhất sẽ cải thiện bao nhiêu trong những năm tới.
Chúng tôi biết đó là một trải nghiệm sẽ thay đổi cuộc sống của bạn. Bạn sẽ giống như Clark Kent, khi anh ta tìm một ngõ vắng để biến hình thành Siêu nhân, nhưng có điều bạn sẽ không xuát hiện với áo choàng và quần bó, mà sẽ là với siêu năng lực mà trước đó bạn chưa bao giờ nghĩ mình sở hữu.
Chương trình Lãnh đạo Khai phóng IPL Khóa 5
Đinh Hải Đăng
Trương Nguyễn Nhật Hoàng
Trần Thị Thảo Phương
Lê Chiêu Trung
Đặng Phương Uyên
Trần Thị Hồng Xuyến
Với sự hỗ trợ từ Cộng tác viên:
Dương Thị Huyền
Lê Khánh Duy
