Thay Đổi Góc Nhìn, Thay Đổi Tư Duy

Quảng cáo nổi tiếng của Apple năm 1997 đã nói: “Hãy nghĩ khác đi”. Rõ ràng đây là lời khuyên tuyệt vời dành cho tất cả những người làm sáng tạo, nhà cải cách và doanh nhân.

Tuy nhiên, cùng với việc suy nghĩ khác đi để đưa ra những ý tưởng hoặc sản phẩm mới mang tính cách mạng, người ta cũng cần cách nhìn nhận khác đi. Những người sáng tạo, cải tiến và doanh nhân vĩ đại nhìn thế giới theo những cách khác với cách nhìn của nhiều người trong chúng ta. Đây là lý do tại sao họ nhìn thấy những cơ hội mà người khác bỏ lỡ.

Câu chuyện về Velcro được nhiều người biết đến. George de Mestral, một kỹ sư người Thụy Sĩ, đã quyết định xem xét kỹ hơn các quả gai (hạt từ thực vật) bám vào quần áo của mình sau khi đi dạo trong rừng. Ông lấy kính hiển vi ra và thấy rằng thiên nhiên đã thiết kế các móc trên gai, sau đó chúng tự gắn vào các sợi vải trong quần áo của ông. Băng dính gai, với tên gọi Velcro, được xem như 1 giải pháp thay thế cho khóa kéo ( phéc mơ tuya ) đã ra đời như thế. (Ngày nay, có cả một lĩnh vực, được gọi là phỏng sinh học, dùng để mô tả việc bắt chước tự nhiên để giải quyết các vấn đề của con người.)

Ít được biết đến hơn nhưng cũng không kém phần nổi tiếng là câu chuyện của Softsoap. Robert Taylor, một doanh nhân người Mỹ, đã quyết định xem xét kỹ hơn các cục xà bông trông như thế nào sau khi mở bao bì ra và sử dụng trong phòng tắm. Ông nhận thấy những vệt nhầy nhụa khó chịu trên khay đựng xà phòng, hoàn toàn tương phản với hình ảnh nhà tắm sạch tinh tươm không chút tì vết. Ông đi đến giải pháp thay thế cho xà bông cục chính là xà phòng lỏng được phân phối trong chai có vòi bơm xinh xắn, và đây là cách Softsoap, thứ đã thay đổi toàn bộ ngành xà phòng, ra đời.

Hai doanh nhân xuất sắc đã nhìn mọi thứ khác đi . Cho dù qua kính hiển vi hay kính lúp, và dù theo nghĩa đen hay nghĩa bóng, họ đều thực hiện bước quan trọng là nhìn những thứ quen thuộc theo một cách xa lạ. Nhà toán học vĩ đại người Pháp Blaise Pascal đã nói: "Những bộ óc nhỏ bé quan tâm đến những điều phi thường, những bộ óc vĩ đại thì quan tâm những điều bình thường." Có vẻ như ông ấy đã nghĩ đến điều gì đó tương tự: Hãy nhìn những gì ở ngay trước mắt, nhưng hãy nhìn theo cách khác biệt với số đông.

Có một từ để chỉ hoạt động này: lạ hóa ( defamiliarization: làm cho khác lạ) . Làm việc vào đầu thế kỷ 20, một nhà lý luận văn học người Nga tên là Viktor Shklovsky đã chỉ ra cách Tolstoy đạt được hiệu quả cao trong các tác phẩm của mình thông qua các kỹ thuật như mô tả các đối tượng từ một góc nhìn méo mó và từ chối sử dụng tên tục cho các đối tượng, và nói chung là “làm cho khác lạ” những thứ quen thuộc. Sau đó, đạo diễn vĩ đại người Pháp Jean-Luc Godard đã tạo ra một cuộc cách mạng điện ảnh với việc sử dụng những bước cắt cảnh trong Breathless. Khác với ngày nay, sự đổi mới này đã làm nhiều khán giả khó hiểu vào thời đó, bởi họ đã quen với mạch phim liên tục trên màn hình. Xét cho cùng, một dòng chảy liên tục là cách chúng ta thường nhìn, nhờ vào hoạt động của bộ não. Đây là sự quen thuộc. Nhưng Godard quyết định phá vỡ dòng chảy này để buộc chúng ta phải rời khỏi những giả định thông thường của mình và xem các nhân vật của anh ấy “nhảy loạn” theo nghĩa đen và không xuyên suốt liền mạch với nhau. Giờ đây, chúng ta cảm nhận được cảm giác bị cô lập mà các nhân vật của anh ấy trải qua và cả những nỗ lực của họ - cuối cùng không thành công và bi kịch - để kết nối với nhau. Godard đã nâng kỹ thuật lạ hóa quen thuộc từ trang sách lên màn hình.

Ví dụ của những nghệ sĩ vĩ đại này cung cấp cho tất cả mọi người - bao gồm cả các doanh nhân - một số lời khuyên về cách ngừng nhìn thế giới theo cách quen thuộc và bắt đầu nhìn thế giới theo những cách mới lạ và rộng hơn. Khi chúng ta nhìn thế giới, chúng ta không nên chỉ xem xét, mà hãy xem xét với một quan điểm khác có chủ ý. Không chỉ đặt tên cho những gì xung quanh chúng ta mà hãy nghĩ ra những cái tên mới. Không chỉ xem xét tổng thể, mà hãy chia nhỏ mọi thứ ra thành nhiều mảnh. Những kỹ thuật này có thể giúp chúng ta nhìn thấy con đường đưa chúng ta đến cái mới và cái cải tiến, cho dù là trong nghệ thuật hay kinh doanh.

Sherlock Holmes đã từng có câu nói nổi tiếng một thời với Watson: “Bạn có thấy đấy, nhưng bạn không quan sát. Sự khác biệt rất rõ ràng”. Một lời khuyên khác về cách vượt qua những điều quen thuộc và thay vào đó là quan sát, thực sự quan sát, đến từ nhà tâm lý học kiêm nhà văn Maria Konnikova được nêu trong cuốn sách Mastermind: How to Think Like Sherlock Holmes. Bà viết: "Để quan sát, bạn phải học cách tách biệt tình huống khỏi việc diễn giải, tách bản thân bạn khỏi những gì bạn đang thấy." Một kỹ thuật để cải thiện khả năng quan sát của chúng ta, Konnikova gợi ý nên mô tả một tình huống bằng lời nói hoặc bằng văn bản cho một người bạn. Holmes đã sử dụng Watson theo cách này để xâu chuỗi những quan sát của ông khi điều tra một vụ án, và thông thường, thông qua bài tập này, các điểm chính trong vụ án sẽ trở nên rõ ràng. Đây là một kỹ thuật khác dành cho các nghệ sĩ và doanh nhân đầy tham vọng - và các thám tử tư vấn – có thể thử.

Bộ não của chúng ta được thiết kế để ngăn chúng ta chú ý quá nhiều. Điều này được chứng minh rõ ràng qua ảo ảnh quang học có tên là Troxler fade (được đặt theo tên một bác sĩ Thụy Sĩ ở thế kỷ 19, người đã khám phá ra hiệu ứng này). Nếu một hình ảnh được hiển thị ổn định trong tầm nhìn ngoại vi của chúng ta, chúng ta sẽ thực sự ngừng nhìn thấy nó sau một thời gian. Hiện tượng này - thuật ngữ khoa học thần kinh chung là thói quen - có lẽ chỉ ra một cách thức hoạt động hiệu quả của bộ não. Tế bào thần kinh ngừng hoạt động khi chúng có đủ thông tin về một kích thích không thay đổi. Nhưng điều này không có nghĩa là thói quen luôn là bạn của chúng ta.

Chúng ta có thể nghĩ về nỗ lực không chỉ để nghĩ khác, mà còn để nhìn khác, như một cách chống lại khuynh hướng có sẵn của chúng ta là thói quen, hay chìm vào cách nhìn và trải nghiệm quen thuộc. Một cách mà các nghệ sĩ, doanh nhân và người sáng tạo vĩ đại thuộc mọi lĩnh vực khác nhau tìm ra những hiểu biết sâu sắc giúp họ thay đổi thế giới, đó là họ không nhìn theo cái cách mà hầu hết chúng ta nhìn . Phương pháp của họ dạy chúng ta rằng bằng cách nhìn khác đi, cuối cùng chúng ta có thể thấy những gì mà chưa ai thấy. Đây chính là cách tương lai được xây dựng.