Con Trẻ Cần Học Gì Để Thành Công Vào Năm 2050

 

Tên gốc: What Kids Need to Learn to Succeed in 2050

PHẦN MỘT: THAY ĐỔI LÀ HẰNG SỐ DUY NHẤT 

Nhân loại đang đối mặt với những cuộc cách mạng chưa từng có, tất cả những gì ta từng biết đã thay đổi, và chẳng có dự đoán nào cho tương lai của chúng ta. Làm thế nào chúng ta có thể chuẩn bị cho bản thân và con cái của mình đến một thế giới của những biến đổi vô tiền khoáng hậu và bất ổn triệt để? Một em bé sinh ngày hôm nay sẽ khoảng ba mươi (hai) tuổi vào năm 2050. Nếu mọi thứ suôn sẻ, đứa bé đó sẽ tiếp tục sống đến năm 2100 và thậm chí có thể là một công dân của thế kỷ 22. Chúng ta phải dạy đứa trẻ đó thế nào để nó có thể sống tốt và phát triển bản thân trong thế giới năm 2050 hay đến cả nhưng năm 2100? Chúng cần những kĩ năng gì để có thể tìm được một công việc, nắm bắt được những gì xảy ra xung quanh và định hướng bản thân trước mê cung của cuộc đời?

Thật không may, vì không ai biết thế giới sẽ trông như thế nào vào năm 2050 – chưa kể đến năm 2100 – chúng ta không thể trả lời những câu hỏi đó. Tất nhiên, loài người chẳng thể nào có thể dự đoán chính xác được tương lai. Nhưng thời điểm hiện tại còn khó khăn hơn bao giờ hết, vì công nghệ mới cho phép chúng ta thiết kế lại cơ thể, bộ não và tâm trí, ta không thể chắc chắn về bất cứ thứ gì được nữa – ngay cả những thứ trước đây tưởng như đã là cố định và vĩnh cửu.

Một nghìn năm trước, vào năm 1018, có rất nhiều điều mà người ta không thể ước định về tương lai, nhưng họ có thể chắc chắn rằng nền tảng cơ bản của xã hội sẽ không thay đổi. Nếu bạn sống ở Trung Quốc vào năm 1018, bạn có thể nhận thức rằng vào năm 1050, Triều Tống có thể sụp đổ, nhà Liêu có thể xâm lược từ phía bắc, và bệnh dịch có thể giết chết hàng triệu người. Tuy nhiên, có một sự thật rõ ràng rằng vào năm 1050, hầu hết người ta vẫn sẽ làm nghề nông hoặc dệt vải, người cai trị vẫn sẽ dụng người để sung vào các đạo quân và công việc triều chính, đàn ông vẫn thống trị đàn bà, tuổi thọ trung bình khoảng 40, và cơ thể con người sẽ vẫn như từ trước đến nay. Thế nên, trong năm 1018, nhà nghèo thì dạy con cái cách trồng trọt và dệt vải; nhà giàu dạy con trai họ Nho giáo, viết chữ hay chiến đấu trên lưng ngựa và họ dạy con gái mình trở thành những bà nội trợ khiêm tốn và vâng lời. Rõ ràng các kỹ năng này vẫn cần thiết vào năm 1050.

Để theo kịp với thế giới năm 2050, bạn cần làm nhiều hơn là chỉ phát minh ra những ý tưởng và sản phẩm mới, mà trên hết là luôn tự tái thiết lại bản thân mình.

Chúng ta hôm nay không thể biết Trung Quốc hay phần còn lại của thế giới sẽ ra sao vào năm 2050. Chúng ta không biết người ta sẽ làm gì để kiếm sống, chúng ta không biết quân đội hay hệ thống chính phủ sẽ hoạt động như thế nào, hay những vấn đề liên quan đến giới tính sẽ thay đổi ra sao. Một số người có thể sẽ sống thọ hơn hiện tại, và bản thân cơ thể con người sẽ trải qua một cuộc cách mạng chưa từng có tiền lệ, nhờ vào công nghệ sinh học và tương tác trực tiếp giữa não bộ và máy tính. Phần lớn những gì mà bọn trẻ học hiện tại sẽ không thể áp dụng được vào tương lai năm 2050.

Vào lúc này, có quá nhiều trường học tập trung vào việc nhồi nhét thông tin vào não của bọn trẻ. Trong quá khứ, điều này rất hợp lý, bởi vì thông tin thì quá ít ỏi mà ngay cả thông tin hiện hành lúc đó cũng phải qua kiểm duyệt rất nhiều lần. Nếu bạn sống ở một thị trấn nhỏ ở Mexico vào năm 1800, thật khó để bạn biết nhiều về thế giới rộng lớn ngoài kia. Không có đài phát thanh, truyền hình, báo hàng ngày hoặc thư viện công cộng. Ngay cả khi bạn biết chữ và có quyền truy cập vào một thư viện tư, không có gì nhiều để đọc khác ngoài tiểu thuyết và sách về tôn giáo. Đế quốc Tây Ban Nha đã kiểm duyệt tất cả các văn bản được in tại địa phương và chỉ cho phép một loạt các ấn phẩm được đánh giá cao du nhập từ bên ngoài. Điều tương tự cũng xảy ra nếu bạn sống ở một số thị trấn ở Nga, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ hoặc Trung Quốc. Khi ta dạy bọn trẻ học đọc, học viết và những kiến thức cơ bản về địa lý, lịch sử và sinh học trong những ngôi trường tân thời lúc đó, điều đó đại diện cho một cải tiến to lớn.

Thế kỉ 21 lại hoàn toàn trái ngược, chúng ta ngập lụt trong khối lượng đồ sộ của thông tin, và những người kiểm duyệt còn chẳng buồn chặn bớt. Thay vào đó, họ bận rộn truyền bá thông tin sai lệch hoặc làm sao nhãng chúng ta với những điều chẳng liên quan. Ngay cả khi bạn sống ở một tỉnh lị nhỏ ở Mexico và có một chiếc smartphone (điện thoại thông minh), bạn có thể dành cả đời chỉ đọc Wikipedia, xem TED Talks và tham gia các khóa học trực tuyến miễn phí. Không chính phủ nào có thể mong bưng bít hoàn toàn thông tin mà họ không muốn tiết lộ. Mặt khác, thật đáng báo động khi những tin tức trái ngược và tin đồn sai lầm dễ dàng được truyền đi trong công chúng. Công dân toàn cầu chỉ cần nhấp chuột là có được tin tức mới nhất về cuộc đánh bom ở Aleppo (Note: một thành phố ở Syria) hay tan băng ở Bắc Cực, nhưng đồng thời cũng thật khó để biết được sự thật ở đâu khi có quá nhiều thông tin mâu thuẫn. Bên cạnh đó, hàng tá những thứ khác cũng chỉ trong một cú nhấp chuột, khiến ta chẳng thể nào tập trung, và khi chính trị hay khoa học làm ta đau đầu, thật dễ để chuyển sang những đoạn phim mèo hài hước, chuyên mục ngồi lê đôi mách về người nổi tiếng hay phim ảnh khiêu dâm.

Trong một thế giới như hiện tại, điều cuối cùng mà một giáo viên cần làm cho học sinh của mình là tiêm cho chúng thêm thông tin. Bọn trẻ đã được nhận quá nhiều thông tin từ thế giới. Thay vào đó, chúng cần phải có khả năng phân loại thông tin, sự khác biệt giữa những gì quan trọng và không quan trọng, và trên hết, là kết nối những mẩu thông tin thành một bức tranh rõ ràng về thế giới.

Thật ra, đây chính là lí tưởng của nền giáo dục phương Tây tự do qua hàng thế kỷ, nhưng cho đến nay, nhiều trường học Tây phương khá chậm chạp trong việc thực hiện nó. Giáo viên tự cho phép mình tập trung vào việc cung cấp thông tin, song song đó khuyến khích học sinh “tự tư duy”. Do nỗi sợ về chủ nghĩa độc tài, các trường theo chủ nghĩa tự do đặc biệt khiếp sợ những tiếng nói lãnh đạo. Họ cho rằng chỉ cần cho những sinh viên của mình hàng đống thông tin và chút tự do ít ỏi, những học sinh của họ có thể hình dung về thế giới, và thậm chí nếu thế hệ này thất bại trong việc tiếp nhận tất cả lượng thông tin đó thành một tổ hợp mạch lạc và ý nghĩa về thế giới hiện tại, vẫn còn rất nhiều thời gian để xây dựng một tổ hợp tốt hơn trong tương lai.

Hiện tại, chúng ta đang dần hết thời gian. Những quyết định mà chúng ta thực hiện trong những thập kỉ tới sẽ định hướng tương lai của cuộc sống, mà chúng ta chỉ có thể quyết định dựa trên tầm nhìn hiện tại của chúng ta về thế giới. Nếu thế hệ này thiếu một cái nhìn toàn diện về vũ trụ, tương lai sắp tới của cuộc sống sẽ được quyết định một cách ngẫu nhiên.

PHẦN HAI: NHIỆT ĐỘ ĐANG NÓNG DẦN

Bên cạnh kiến thức, hầu hết các trường tập trung quá nhiều vào việc dạy học sinh các kĩ năng được định sẵn, như giải các phương trình vi phân, viết mã máy tính bằng ngôn ngữ C++, xác định hóa chất trong ống nghiệm, hay giao tiếp bằng tiếng Hoa. Bởi vì chúng ta hoàn toàn không có một khái niệm gì về thế giới và thị trường lao động vào năm 2050, chúng ta không thể biết chính xác những kĩ năng mà ta sẽ cần. Ta có thể đầu tư thật nhiều để dạy bọn trẻ cách viết mã bằng C++ hay học tiếng Hoa, rồi đến năm 2050, trí thông minh nhân tạo có thể lập trình tốt hơn cả con người và ứng dụng Google Translate có thể cho phép người dùng giao tiếp bằng tiếng Phổ thông, Quảng Đông hay tiếng Hán, mặc dù họ chỉ biết mỗi câu chào “Ni hao”.

Vậy, chúng ta nên dạy gì? Nhiều chuyên gia sư phạm cho rằng các trường nên chuyển sang dạy “The Four Cs” – critical thinking (tư duy phê phán), communication (giao tiếp), collaboration (cộng tác), và creativity (sáng tạo). Tựu chung, họ tin rằng, trường học nên giảm những kĩ năng thiên về chuyên môn và đẩy mạnh những kĩ năng sống đa năng. Trên tất cả, quan trọng nhất là khả năng thích ứng với thay đổi, học hỏi cái mới và đảm bảo sức khỏe tinh thần cân bằng trước những tình huống mới. Để bắt kịp với thế giới năm 2050, bạn sẽ cần nhiều hơn là chỉ phát minh ra những ý tưởng và sản phẩm mới, mà trên hết là luôn tự tái thiết lại bản thân mình.

Nếu có ai đó mô tả thế giới giữa thế kỷ 21 với bạn rằng nó không giống khoa học viễn tưởng, điều đó chắc chắn là sai.

Đối với tốc độ tăng trưởng của sự thay đổi, không chỉ riêng nền kinh tế, mà ngay cả định nghĩa của “con người” cũng thay đổi. Vào năm 1848, Tuyên Ngôn Cộng Sản tuyên bố rằng “tất cả những thứ vững chắc đều tan vào hư không.” Tuy vậy, Marx và Engels, chỉ nghĩ về các cấu trúc kinh tế và xã hội. Đến năm 2048, cấu trúc vật lý và nhận thức cũng sẽ tan thành không khí, hay biến thành một đám mây dữ liệu.

Năm 1848, hàng triệu người thất nghiệp ở những nông trại ở làng quê đến những thành phố lớn để tìm việc trong những nhà máy. Khi họ sống ở thành phố, họ chẳng thể thay đổi giới tính của mình hay mở thêm giác quan thứ sáu. Và nếu họ tìm được việc trong một nhà máy gạch nào đó, họ có thể dính với công việc đó suốt cả quãng đời lao động còn lại.

Năm 2048, mọi thứ xung quanh được tiến hành trong không gian ảo, biến đổi tính hướng giới tính, và những trải nghiệm giác quan chưa từng có được mang lại bởi những con chip máy tính được cấy vào da. Nếu ta xem việc thiết kế trò chơi 3D thực tế ảo là một nghề cấp tiến, thì trong chưa đầy một thập kỉ nữa, không những nghề này, mà tất cả các nghề yêu cầu trình độ sáng tạo tương đương có thể được thay thế bằng AI (trí thông minh nhân tạo). Thế nên, ở tuổi 25, bạn có thể tự giới thiệu bản thân trên trang hẹn hò online là “cô gái dị tính 25 tuổi sống ở London làm việc ở cửa hàng thời trang”. Ở tuổi 35, bạn có thể nói bạn là “một người không có định hướng giới tính đang trải qua quá trình chống lão hóa, hoạt động vỏ não nhiều nhất ở thế giới ảo Vũ Trụ Mới, và mục tiêu của cuộc đời là đạt được thành tựu mà chưa nhà thiết kế thời trang nào có được”. Ở tuổi 45, hẹn hò và tự định nghĩa bản thân đã qua rồi. Bạn chỉ cần chờ đợi thuật toán để tìm (hoặc tạo ra) ‘một nửa’ hoàn hảo cho mình. Cũng như những bản thiết kế nghệ thuật trong ngành thiết kế thời trang, thuật toán sẽ đánh bại bạn hoàn toàn và khiến bạn nhìn lại những thành tựu đáng kể trong quá khứ với sự xấu hổ nhiều hơn là tự hào. Và vẫn còn những thay đổi triệt để trong những thập niên kế tiếp đang chờ đón bạn

Xin đừng quá tin vào những giả định này. Không ai có thể dự đoán được chính xác những gì ta sẽ chứng kiến trong tương lai. Bất kì giả định cụ thể nào cũng có thể không thành sự thật. Nếu có ai đó miêu tả cho bạn thế giới trong giai đoạn những năm giữa thế kỉ 21 và nghe nó giống truyện khoa học viễn tưởng, thì nó có thể sai. Nhưng sau đó, nếu có ai đó miêu tả cho bạn thế giới trong giai đoạn những năm giữa thế kỉ 21 và nghe nó không giống truyện khoa học viễn tưởng, thì nó cũng có thể sai rồi. Chúng ta không thể chắc chắn về chi tiết, nhưng sự thay đổi của nó là điều chắc chắn.

Sự thay đổi sâu sắc như vậy có thể biến đổi hoàn toàn cấu trúc cơ bản của cuộc sống, làm gián đoạn tính năng nổi bật nhất của nó. Từ thời xa xưa, cuộc sống được chia thành hai phần bù trừ cho nhau: giai đoạn học việc và theo sau là giai đoạn làm việc. Trong phần đầu tiên của cuộc sống, ta tích lũy thông tin, phát triển kỹ năng, xây dựng thế giới quan và xây dựng một danh tính ổn định. Thậm chí khi bạn 15 tuổi, dành cả ngày trời làm việc cùng gia đình mình trên cánh đồng (hơn là đi học ở trường chính thống), điều quan trọng nhất bạn đã làm là học cách trồng lúa, cách tiến hành đàm phán với những người buôn gạo tham lam từ thành phố lớn, và làm thế nào để giải quyết xung đột về đất đai và nước với những người dân khác. Trong giai đoạn thứ hai của cuộc sống, bạn đang tích lũy kỹ năng để điều hướng thế giới quan, kiếm sống, và đóng góp cho xã hội. Tất nhiên, ngay cả ở tuổi 50, bạn vẫn học hỏi những điều mới về gạo, buôn bán và giải quyết xung đột, nhưng đây chỉ là vài thay đổi nhỏ đối với khả năng đã được tôi luyện của bạn.

Vào giữa thế kỷ 21, sự thay đổi dần tăng tốc sẽ làm cho mô hình truyền thống này lỗi thời. Cuộc sống sẽ tách rời tại các đường nối, và sẽ có ít thời gian chuyển đổi hơn giữa các giai đoạn khác nhau của cuộc sống. Câu hỏi “Tôi là ai?” sẽ cấp thiết và phức tạp hơn bao giờ hết.

Điều này có khả năng dẫn đến những cấp độ căng thẳng nghiêm trọng. Thay đổi hầu như luôn đi đôi với căng thẳng, và sau một độ tuổi nhất định hầu hết mọi người chỉ không thích làm điều đó. Khi bạn 15 tuổi, toàn bộ cuộc sống của bạn thay đổi. Cơ thể bạn đang phát triển, tâm trí bạn đang phát triển, các mối quan hệ của bạn trở nên sâu sắc hơn. Tất cả mọi thứ tuôn trào, và mọi thứ đều mới. Bạn bận rộn thiết kế bản thân mình. Hầu hết thanh thiếu niên đều cảm thấy đáng sợ, nhưng đồng thời, cũng cảm thấy nó rất thú vị. Khung cảnh mới đang mở ra trước mặt bạn, và bạn có cả một thế giới để chinh phục.

Vào thời điểm bạn 50 tuổi, bạn không muốn thay đổi, và hầu hết mọi người đã từ bỏ việc chinh phục thế giới. Đã đi qua, đã trải nghiệm. Bạn thích sự ổn định hơn. Bạn đã đầu tư rất nhiều vào kỹ năng, nghề nghiệp, danh tính của bạn và thế giới quan của bạn mà bạn không muốn bắt đầu lại từ đầu. Xây dựng một cái gì đó đã vất vả, phá bỏ tất cả mọi thứ và nhường chỗ cho một cái gì đó mới lại càng khó khăn hơn. Bạn vẫn sẽ chấp nhận những thay đổi nhỏ và trải nghiệm mới, nhưng hầu hết mọi người ở tuổi 50 không sẵn sàng thay đổi hoàn toàn từ gốc rễ về cả tính cách và bản ngã của họ.

Có những lời giải đáp liên quan đến thần kinh học về vấn đề này. Mặc dù bộ não người lớn linh hoạt và dễ thay đổi hơn chúng ta nghĩ, nhưng não bộ của thiếu niên vẫn dễ uốn nắn hơn. Việc hình thành kết nối các nơron và các xynap thần kinh một lần nữa là công việc khó khăn. Nhưng trong thế kỷ 21, bạn không thể có sự ổn định. Nếu bạn cố thủ với một bản ngã cố định, một công việc ổn định, hay một thế giới quan, bạn mạo hiểm để thế giới tuột qua kẽ tay trong một cái nháy mắt. Mặc dù tuổi thọ được kéo dài, nhưng bạn có thể sẽ trở thành một hóa thạch vô định trong vài thập kỉ. Để duy trì giá trị – không chỉ về mặt kinh tế mà còn trên phương diện xã hội – bạn sẽ cần phải có khả năng học hỏi và cải thiện bản thân liên tục, ngay cả ở độ tuổi 50.

Lời khuyên tốt nhất tôi có thể dành cho 1 đứa trẻ 15 tuổi là: không dựa dẫm vào người lớn quá nhiều. Hầu hết họ đều có ý tốt, nhưng họ không hiểu rõ thế giới hiện đại – kiểu như ông bà mình hay khuyên con cháu nhưng bây giờ cuộc sống nó thay đổi hơn xưa rất nhiều.

Khi sự kỳ lạ trở thành sự bình thường, những kinh nghiệm quá khứ của bạn cũng như của nhân loại, sẽ trở thành những hướng dẫn không còn đáng tin nữa. Con người cá nhân và cả nhân loại nói chung sẽ đối mặt với những thứ chưa từng có tiền lệ, chẳng hạn như cỗ máy siêu thông minh, định hình cơ thể, thuật toán có thể thao túng cảm xúc với độ chính xác kỳ lạ, thảm họa khí hậu nhân tạo và nhu cầu thay đổi nghề nghiệp của bạn mỗi thập kỷ. Điều đúng đắn cần làm trong tình huống hoàn toàn chưa từng có trước đây là gì? Bạn làm thế nào khi bản thân bị ngập lụt trong một lượng lớn thông tin và hoàn toàn không có cách nào bạn có thể hấp thu và phân tích tất cả? Làm thế nào để bạn sống trong một thế giới mà sự không ổn định sâu sắc không phải là một lỗi (bug) mà là một tính năng (feature)?

Để tồn tại và phát triển trong một thế giới như vậy, bạn sẽ cần rất nhiều sự linh hoạt về tinh thần và cân bằng tình cảm. Bạn sẽ phải liên tục từ bỏ những gì mình đã hiểu thật rõ và học những thứ mình chưa từng biết. Thật không may, việc dạy bọn trẻ cách tiếp nhận cái chưa biết trong khi cân bằng tinh thần của mình khó hơn là dạy chúng một phương trình vật lý hay nguyên nhân của Chiến tranh thế giới thứ nhất. Bạn không thể học cách kiên cường chỉ qua một cuốn sách hay nghe một bài giảng. Giáo viên thường thiếu sự linh hoạt về tinh thần mà thế kỷ 21 yêu cầu vì họ là sản phẩm của hệ thống giáo dục cũ.

Cuộc cách mạng công nghiệp đã truyền lại cho chúng ta dây chuyền sản xuất những lý thuyết giáo dục. Ở giữa thành phố, có một tòa nhà bê tông lớn được chia thành nhiều phòng giống hệt nhau, mỗi phòng được trang bị với ghế và bàn. Khi nghe tiếng chuông, bạn đi đến một trong những phòng này cùng với 30 đứa trẻ khác, tất cả đều được sinh ra cùng năm với bạn. Mỗi giờ, một người lớn khác nhau lại bước vào và bắt đầu nói. Những người lớn này đều được chính phủ trả lương để làm điều đó. Một trong số họ cho bạn biết về hình dạng của trái đất, một người khác cho bạn biết về quá khứ của con người, và người thứ ba cho bạn biết về cơ thể con người. Thật dễ dàng để chỉ trích mô hình này, và hầu hết mọi người đều công nhận rằng mặc dù nó đạt được một số thành công nhất định trong quá khứ, hiện tại nó đã lỗi thời. Nhưng cho đến nay, chúng ta chưa tạo ra một giải pháp thay thế khả thi. Một giải pháp thay thế quy mô có thể áp dụng được ở nông thôn Mexico chứ không chỉ ở vùng ngoại ô California giàu có.

PHẦN BA: HACKING HUMAN

Vì vậy, lời khuyên tốt nhất mà tôi có thể đưa ra cho một đứa trẻ 15 tuổi bị mắc kẹt trong một ngôi trường đã lỗi thời ở đâu đó ở Mexico, Ấn Độ, hay Alabama là: đừng dựa vào người lớn quá nhiều. Hầu hết họ đều có ý tốt, nhưng họ không hiểu thế giới. Trong quá khứ, khá an toàn khi noi theo người lớn tuổi, bởi vì họ khá hiểu mọi thứ xung quanh và thế giới thay đổi chậm. Nhưng thế kỷ 21 sẽ khác đi. Bởi vì tốc độ thay đổi ngày càng tăng, bạn không bao giờ có thể chắc chắn liệu những gì người lớn đang nói với bạn là hiểu biết vượt thời gian hay là thành kiến lỗi thời.

Vậy rồi, ta có thể dựa vào gì đây? Có lẽ là công nghệ chăng? Đó là một canh bạc thậm chí còn nguy hiểm hơn. Công nghệ có thể giúp bạn rất nhiều, nhưng nếu công nghệ đạt được quá nhiều quyền lực trong cuộc sống của bạn, bạn có thể trở thành con tin của nó. Hàng ngàn năm trước, con người đã phát minh ra nông nghiệp, nhưng kĩ thuật này chỉ làm giàu một tầng lớp rất nhỏ trong khi biến phần đông nhân loại thành nô lệ. Hầu hết mọi người làm việc từ bình minh cho đến khi hoàng hôn, tuốt cỏ dại, gánh nước, và thu hoạch ngô dưới ánh nắng gay gắt. Chuyện này cũng có thể xảy ra với bạn.

Công nghệ không xấu. Nếu bạn biết những gì bạn muốn trong cuộc sống, công nghệ có thể giúp bạn có được nó. Nhưng nếu bạn không biết bạn muốn gì, sẽ rất dễ dàng để công nghệ giúp bạn định hướng mục tiêu của đời mình và chiếm quyền kiểm soát cuộc đời của bạn. Đặc biệt là khi công nghệ hiểu rõ hơn về con người, bạn có thể ngày càng thấy mình phục vụ nó, thay vì nó phục vụ bạn. Bạn đã thấy những thây ma đi lang thang trên đường phố với khuôn mặt của họ dán mắt vào điện thoại thông minh của họ? Bạn có nghĩ rằng họ kiểm soát công nghệ, hay công nghệ kiểm soát họ?

Bạn có nên dựa vào chính bản thân mình không? Điều đó thật tuyệt vời trong Sesame Street hoặc trong một bộ phim Disney cổ điển, nhưng trong cuộc sống thực, chuyện đó không tốt đẹp như vậy. Ngay cả Disney cũng đang nhận ra điều đó. Cũng giống như Riley Andersen (cô bé trong phim Inside Out), hầu hết mọi người không hiểu hết chính mình, và khi họ cố gắng “lắng nghe bản thân” họ dễ dàng trở thành con mồi trước những tác động bên ngoài. Giọng nói mà chúng ta nghe thấy bên trong đầu chúng ta không bao giờ đáng tin cậy bởi vì nó luôn phản ánh: những tuyên truyền của nhà nước, tẩy não ý thức hệ, và quảng cáo thương mại, chưa kể đến những hormone sinh học.

Khi công nghệ sinh học và trí tuệ nhân tạo được cải thiện, con người sẽ trở nên dễ dàng bị thao túng về cảm xúc và ham muốn, và nó sẽ trở nên nguy hiểm hơn bao giờ hết để lắng nghe trái tim mình. Khi Coca-Cola, Amazon, Baidu, hay chính phủ biết cách kéo dây trái tim bạn và nhấn nút của bộ não, bạn có còn khả năng phân biệt giữa bản thân mình và những chuyên gia marketing của họ không?

Trước một nhiệm vụ khó khăn như vậy, để chiến thắng, bạn cần phải tìm hiểu hệ điều hành của bản thân mình tốt hơn – để biết mình là ai và muốn gì trong đời. Đây, tất nhiên, lời khuyên lâu đời nhất trong các cuốn sách là: BIẾT BẢN THÂN MÌNH. Trong hàng ngàn năm, các nhà triết học và tiên tri đã thúc giục mọi người hiểu chính họ. Nhưng trong thế kỷ 21, lời khuyên này lại càng cấp bách hơn, bởi vì không giống như trong thời đại của Lão Tử hay Socrates, hiện tại bạn đang ở trong một cuộc đua nghiêm trọng. Coca-Cola, Amazon, Baidu và chính phủ đều chạy đua để xâm nhập vào bạn. Không phải điện thoại thông minh của bạn, không phải máy tính của bạn, không phải tài khoản ngân hàng của bạn; họ đang ở trong một cuộc đua để hack bạn và hệ điều hành hữu cơ của bạn. Bạn có thể đã nghe nói rằng chúng ta đang sống trong thời đại máy tính bị hack, nhưng đó chưa phải là một nửa sự thật. Trong thực tế, chúng ta đang sống trong thời đại mà con người bị hack.

Các thuật toán đang theo dõi bạn ngay lúc này. Chúng đang xem bạn đi đâu, bạn mua gì, bạn gặp ai. Chẳng bao lâu chúng sẽ theo dõi tất cả các bước đi của bạn, tất cả hơi thở của bạn, tất cả nhịp tim của bạn. Chúng đang dựa vào Big Data và tự học để hiểu bạn tốt hơn và tốt hơn nữa. Và một khi các thuật toán này biết về bạn tốt hơn cả bạn, chúng có thể kiểm soát và điều khiển bạn, và bạn sẽ không thể làm được gì nhiều. Bạn sẽ sống trong ma trận, hay như trong The Truman Show. Cuối cùng, đó là một vấn đề thực nghiệm đơn giản: nếu các thuật toán thực sự hiểu được những xảy ra bên trong bạn tốt hơn bạn hiểu bản thân mình, thẩm quyền sẽ chuyển về phía chúng.

Tất nhiên, bạn có thể hoàn toàn vui vẻ nhượng lại tất cả cho các thuật toán và tin tưởng chúng quyết định mọi thứ cho bạn và cả phần còn lại của thế giới. Nếu vậy, chỉ cần thư giãn và tận hưởng chuyến đi. Bạn không cần phải làm gì với nó. Các thuật toán sẽ chăm sóc mọi thứ. Tuy nhiên, nếu bạn còn muốn giữ lại một phần nào quyền kiểm soát sự tồn tại cá nhân và tương lai của cuộc sống, bạn phải chạy nhanh hơn các thuật toán, nhanh hơn Amazon và chính phủ, và hiểu rõ bản thân mình trước họ. Để chạy nhanh, đừng mang theo nhiều hành lý. Để lại tất cả ảo tưởng của bạn đằng sau. Chúng rất nặng!!!

Ảnh: Wired & Benedikt Luft 

Biên tập: Dũng Bùi